Hannibal Barca — Mustafa Kemal’in Örnek Aldığı Kişi

9 min readApr 17, 2021

Hannibal Barca ,Büyük İskender ve Jül Sezar ile birlikte tarihteki en büyük askeri dehalardan biri kabul edilmektedir.

Kim Bu Kartacalı Hannibal Barca ?

Hannibal Barca en iyi komutanlardan biri olmayı başarmış hatta savaş stratejisinin babası olarak anılmıştır .Çocukluk döneminden beri savaş meydanında büyüyen Hannibal savaşı kaba kuvvet yerine taktiğe dökmüş . Bu sayede zayiatı en aza indirmeyi ve en etkili sonucu almaya odaklanmıştır.

Hannibal savaş taktikleri üzerine düşünürken şu hususlara çok dikkat etmiştir ; coğrafya , düşmanın psikolojik durumu ,zaman ve fiziki durum .

Hannibal Barca’nın hayatına geçmeden önce yaşadığı dönemi anlamamız gerekiyor .

Hannibal’ın babası Hamilcar Barca I. Pön savaşlarında belli başarılılar elde etmiş fakat I. Pön Savaşı kaybedilmiş ve ağır şartlar içeren bir antlaşma imzalanmıştır .

Antlaşmanın Birkaç Maddesi

Kartaca, elindeki savaş esirlerini fidye talep etmeden serbest bırakacaktır. Roma ise elindeki savaş esirlerinin iadesi için oldukça ağır fidye talep etmektedir.
Kartaca, Sicilya Adası’nı ve batısındaki Aegadian Adaları’nı tahliye edecektir.
Kartaca, Sicilya ile Kuzey Afrika arasındaki tüm küçük adaları (Pantelleria, Linosa, Lampedusa, Lampione ve Malta) Roma’ya bırakılacaktır .
Kartaca 2.200 talent gümüşü, on yıllık taksitler halinde ödeyecek, ayrıca bin talent ek tazminat da derhal ödenecektir .

…

Not : 1 gümüş talent yaklaşık olarak 31,10 kg’a eşittir.

Kartaca bu miktarı ödeyebilmek ve I. Pön savaşı’ndaki kaybı telafi edebilmek için Hamilcar Barca liderliğinde İberya’ya ( bu gün ki İspanya ve Portekiz topraklarına ) yöneldi, bir dizi seferle yarımadadaki etki alanını genişletmeye başladı.

Hannibal Barca’nın doğduğu dönemi anladıysak şimdi Hannibal’ın hayatına bakalım .

Hannibal Barca’nın Hayatı

Hannibal barca MÖ 247 yılında Kartaca da dünyaya geldi . MÖ 237 yılında, Kartaca’nın İberya bölge yöneticisi olan babası Hamilcar ile birlikte 10 yaşındayken İspanya’ya gitmiştir. Hamilcar, Kartaca’nın İberya topraklarını genişletmek için İberya Keltleri ile savaşmış ve MÖ 229 yılında nehirden geçerken boğularak ölmüştür. Yerine Hannibal’in eniştesi Hasdrubal geçmiş ,bu sırada Hannibal’da İber Yarımadasında mevcut olan ordunun komutanı seçilmiş ve bu seçimi Kartaca Senatosu’da onaylamıştır . Bu gelişmeler sonucunda Hannibal yirmi altı yaşındayken MÖ 221 yılında İber- Kartaca orduları komutanı olmuştur.

İlk Büyük Savaş — Tagus Savaşı (MÖ 220)

Bölgenin en güçlü ordusuna sahip olan Carpetani kabilesinin MÖ 220’de başlattığı isyan, Hannibal’ın ilk büyük savaşını yapmasına sebep olmuştur. Polybius’a göre Hannibal’ın bu savaşı kazanma şansı yoktu fakat Hannibal’ın savaşı öncede okuyarak bir strateji oluşturması Tagus nehrinin avantajlarını iyi bir şekilde kullanarak bu savaştan da galibiyetle çıkmasını sağlamıştır.

Saguntum Kuşatması

MÖ 219’da Roma’nın müttefiki olan Saguntum şehrini kuşattı , sekiz ay sonra da ele geçirdi . Saguntum Kuşatmasını Kartaca Parlamentosu da onayladı ve Roma’nın savaş ilan etmesi ile resmen II. Pön savaşları başladı.

Ron (Rhone) Geçişi Muharebesi (MÖ 218)

Kartaca ordusu İtalya’ya doğru yürüdüğü sırada karşılarına Roma yanlısı Kelt kabilesi çıktı . Nehir’in doğu tarafına kamp kuran Roma taraftarı Keltler Hannibal ve ordusunun geçmesine izin vermedi . Bu durum karşısında Hannibal , Bomilcar’ın oğlu Hanno’nun komutasına birtakım kuvvet verdi, nehrin başka bir tarafından Kelt ordusunun arka tarafına sızdılar .Hanno dumanla işaret verdiğinde Hannibal’da ordusunun büyük kısmıyla nehri geçmeye başlamıştı. Kelt ordusu Hannibal’in ordusunun karşısında toplanmışlardı. Bu durumdan yararlanan Hanno saldırıya geçti ve kesin bir zafer sağlandı .Bu Hannibal’ın İspanya dışında kazandığı ilk zaferdir .

Hannibal ve ordusu artık İtalya üzerine düzenlediği seferine devam edebilirdi fakat tek bir engel vardı ,oda Alplerdi .Hannibal bunu pek dert etmiyordu çünkü bu Alpler’de yaşayan Kelt kabilleri vardı bu yüzden Alpler artık o kadarda aşılmaz değildi ama sefer zor olacaktı çünkü Hannibal’ın ordusu daha önce bu kadar soğuk hava veya kış görmemişti.

Ticinius Savaşı (MÖ 218)

Hannibal’ın ilerleyişi gerçekten de zor geçiyordu çünkü daha önce dediğim gibi yoğun kış artı olarak ise Kelt kabilelerinin ani saldırı ve baskınları sonucu Alplere tırmanmaya başladığı zaman elinde bulunan asker sayısı 50 bin asker iken Alplerden indiği zaman sadece 12 bin Afrikalı ,8 bin İspanyol ve küçük miktarda diğer unsurlardan oluşan piyade ve 6.000 süvari bu zorlu yolculuğu bitirmeyi başarmıştır .

Hannibal’ı, Publius Scipio, İtalya içlerine daha fazla ilerlemeden mümkün olan en kısa sürede durdurmak istiyordu. Zaman kaybetmemek için diğer konsül Tiberius Sempronius Longus ve ordusunu beklemeden Hannibal’ın üzerine yürüdü çünkü Publius Scipio’ya göre kaybedilen her saniye Hannibal’ın ordusuna , Roma karşıtı Kelt kabilelerini katabilir veyahut ordusunu toparlayabilirdi .

İki ordu da savaş pozisyonlarını aldı . Fakat Hannibal’ın ordusu ilk hareketi çok hızlı olduğu için, Romalı hafif piyadeler mızraklarını atmadan Hannibal’ın süvarilerinin saldırısına uğramışlardı . Publius Scipio ağır zayiat vereceğini anlayınca ordusunu geri çekmiştir .Kısacası Ticinus Savaşı karşılıklı süvari savaşından ibarettir . Bu savaşın önemi Roma, Afrika’ya yani Kartaca’ya çıkarma yapacaktı fakat Publius Scipio’nun yenilmesi üzerine çıkartma iptal oldu .

Trebia Savaşı (MÖ 218)

Konsüller savaştan uzak duruyordu çünkü keltler kış geldiği için evlerine dönecekti , ordunu toparlaması ve tecrübesiz askerlerinde eğitilmesi gerekiyordu . Fakat Sempronius ise savaşa istekliydi. Publius Scipio yaralı olduğu için iki ordunun da komutanı Sempronius olmuştu. Sempronius’un bu kadar savaş için istekli olmasının nedeni “ Bu kadar büyük bir orduya sahip iken neden Hannibal‘ın işini kolaylaştırayım.” düşüncesi idi .

Hannibal’ın da bu savaş için geçerli nedenleri vardı. Roma karşıtı Keltler Hannıbal’ı fırsat bilerek isyan girişimlerinde bulunmuştu ve bu isyanların büyümesi gerekiyordu . Bir diğer neden ise Roma’ya toparlanma fırsatı vermeden bir darbe daha vurmak istiyordu .

Hannibal’ın ve Sempronius’un orduları karşı karşıya konumlandı fakat iki orduyu ayıran tek engel Po nehrinin bir kolu olan Trebia nehriydi . Savaşın yapılacağı alan ağaçsızdı . Sadece bir su yolu ve su yolu üzerinde yetişen uzun otlar vardı .Hannibal burada savaşın seyrini değiştirecek bir nokta bulmaya çalışıyordu işte tam o sırada gözüne uzun yeşilliklerle kaplı bir su yolu ilişti . Bu su yolunun ardına 1000 adet yayan asker ve yaklaşık 1000 adet atlı süvari yerleştirdi ve bu birliğin komutanı olarak küçük kardeşi Mago’nu seçti .İşte savaşın gidişatını değiştirecek hamle bu oldu .

Savaş hazırlıklarını bittiği gecenin sabahında uzun yeşilliklerin ardında olan birlikler saldırıya geçti .Sempronius bu durumu fark eder etmez ordusuna saldırı emri verdi . Moga ordusunu geri çekti ve Trebian nehrini geçtiler . Bu geri çekilme Hannibal’ın hazırladığı tuzaktı Roma ordusu kahvaltı yapmamıştı yarı uykuluydular birde üzerine soğuk Tribian nehrini geçince artık tüm şartlar Hannibal’ın elindeydi . Hannibal da ordusuna saldır emrini verince, Sempronius ordusunun büyük bir kısmını kaybetmişti ve daha güvenli olduğuna inandığı Cremona kentine çekildi .

Sonuç olarak Roma’ya toparlanma fırsatı verilmeden bir darbe daha vurulmuş ve Hannibal’ın siyasi otoritesi daha kuvvetlenmiştir.

Hannibal artık gözünü Güney İtalya’ya çevirmişti . Bunu anlayan Roma konsüllerinin bir planı vardı .Apeninleri doğal bir sınır olarak kullanmayı düşünmüşler. Bu kapsamda Flaminius Arretium’a, Servillius ise doğuda Adriatik kıyısında Ariminum’a gönderilmişlerdir. Fakat Apeninlerin Romalılar tarafından tutulduğunu öğrenen Hannibal, daha az kullanılan, tehlikeli Arno Nehri’nin bataklıklarını takip ederek güneye doğru ilerlemeye başlamıştır. Bu zorlu üç günlük yürüyüş sırasında Hannibal’ın ordusunda ölenler olmuş ,bu yürüyüş sırasında Hannibal’ın gözü ilitahap kapmış ve Hannibal tek gözünü kaybetmiştir .

Trasimene Muharebesi (MÖ 217)

Roma birlikleri Tresimene Gölü’nün kuzey kısımına doğru ilerlemeye başladı. Flaminius, savaşmak isteğinde adamlarını aceleyle ve sık biçimde düz bir sütun gibi ilerlemelerini emretti . Hannibal küçük bir birliğini bir dizi halindeki Roma güçlerini birbirinden ayırmak üzere ileri bir hat oluşturmaları için ön hatların ilerisine doğru yönlendirdi. Romalılar göl ve tepeler arasındaki sisli dar geçişten ilerleyerek gölün kuzeyindeki düzlüklere ulaştıklarında Hannibal saldırı emri verdi ve Roma ordusu imha edildi . Tresimene Muharebesinden sonra bir ya da iki gün içinde propraetor Gainus Centenius’un 4.000 kişilik bir ordu gönderdi ve bu orduda yok edildi .

Quintus Fabius Maximus Verrucosus Cunctator MÖ 275–203

Sonuç olarak Roma için işler iyice kötüye gidiyordu. Roma Cumhuriyeti’nde şöyle bir kanun vardır ; devlet eğer aşırı zor bir duruma düşerse Roma Senatosu diktatör atayabilir. İşte bu olaylar silsilesi yüzünde Roma uzun bir aradan sonra diktatör atamak durumunda kalır . Yeni diktatör Quintus Fabius Maxsimus Verrucosus seçildi .

Cannae Savaşı (MÖ 216)

Artık Roma’nın fazla bir şansı kalmamıştı .Çünkü ellerindeki son düzenli ordu ve Hannibal’ı yenebilmeleri için son şansılarıydı . Bunun farkında olan Roma elindeki son ve en güçlü ordu ile Hannibal’ın üzerine yürüdüler .

Roma ordusu, 70.000 Roma piyadesi ve 2.400 Roma süvarisiyle müttefiklerin göndermiş olduğu 4.000 süvari, 2.600 hafif ve 7.400 ağır piyade olmak üzere yaklaşık 86.400 kişilik bir kuvvetti. Hannibal’ın ordusu ise 40.000 ağır piyade, 6.000 hafif piyade ve 8.000 süvariden oluşmaktadır. Güç bakımından Roma daha öndeydi.

Savaş alanı düz bir araziydi .Hannibal’ın diğer savaşlardaki gibi birlik saklayacağı yada farklı kurnazlık yapabileceği bir yer yoktu . Roma diğer savaşlardan şunu öğrenmişti ;Hannibal’ın merkezi birlikleri zayıf ve Roma ordusu tarafından çabuk geçirilebiliyordu. Roma komutanı Gaius Terentius Varro bu durumu kullanmak istedi ve ordusunu düzenlerken en güçlü roma lejyonlarını merkeze yerleştirdi bu sayede Hannibal’ın birliklerini ortadan ikiye ayıracak ve Hannibal’ın ordusu iki taraftan sarılmış olacaktı.

Roma ordusu konumlandıktan sonra Hannibal kendi ordusunu konumlandırmıştır . Hannibal Roma ordusunun planını anlamıştı fakat buna rağmen ordusundaki en güçsüz ve disiplinsiz askerleri merkeze , süvarileri ise kanatlara yerleştirdi .Hannibal’ın planı ise Roma ordusu merkezde bulunan disiplinsiz ve güçsüz orduyu itecek bu sayede Roma ordusu Hannibal’ın ordusunun içine kadar girecekti ,ardından ise sağ ve sol kanatlarda bulunan süvariler Roma ordusunun etrafını saracaktı .

Hannibal diğer savaşlarda olduğu gibi bu savaşı da okumuş ve Romalıları planladığı gibi yenmiştir . Ayrıca bu savaşta Hilal Taktiği kullanılmıştır.

The Department of History, United States Military Academy

Hannibal’ın süvari komutanı Mararbal , doğrudan Roma üzerine saldırma görüşündeydi. Ancak Hannibal ,karşısında yok olmuş değil , boyun eğmiş bir Roma görmek istiyordu . Bu Hannibal’ın ilk ve en büyük hatası olacaktı .

Publius Scipio , Hannibal’ın her hamlesini her adımının teker teker bir öğrenci edasıyla anlamaya ve öğrenmeye çalışmıştır. Bunu meyvesini de yakın zamanda alacaktı .Bu arada Roma boş durmamış ve Hannibal’a destek gelmesin diye İber Yarımadasını ele geçirmiştir.

Publius Scipio bu gözlemleri sonucu Hannibal ile Roma’da değil Kartaca’da savaşacaktı . Scipio derhal Afrika’ya bir çıkartma yapar ve bir dizi başarlı geçen savaş sonucu Kartaca barışa razı olur . İtalya’da yenilgi yüzü görmemiş Hannibal Kartaca’ya çağrılır .Hannibal büyük bir savaş yaşanacağını bilir ama bu savaşın kazananı kendisi olmayacağına emindir . Yinede ordusu ile Kartaca’ya döner .

Zama Savaşı (MÖ 202)

Hannibal bu savaşta fazla kan dökülmesini istemiyordu . Bu nedenle Scipio ile bir dizi görüşme yaptı fakat bu görüşmelerden de bir sonuç çıkmayınca savaş kaçınılmazdı. Hannibal bu savaşta birçok konuda dezavantajlıydı . Hannibal deneyimli fillerini İtalya’da kaybetmiş , Roma’dan Kartaca’ya gelirken sadece ordusunun küçük bir kısmını getirebilmiş , Roma’nın başarılarını duyan siteler ve bağlı devletler Roma tarafına geçmiştir. Her ne kadar bu ve benzeri olay yaşansa da Zama Savaşı çok çetin geçmiştir . Hatta bir ara Hannibal kazanmaya çok yaklaşmış fakat Scipio’nun ani geri çekilişi bu durumu tersine çevirmiştir. Scipio süvarileri ile Kartaca ordusunun etrafını sarmış fakat Kartaca direnmeye devam etmiştir . Bu direniş uzun sürmemiştir. Hannibal kaçmış ve ordusunun bir kısmı imha edilmiş , bir kısmı esir alınmıştır. Şunu da unutmamak gerekir ki Scipio’ya zaferi getiren şey taktiksel üstünlüğü değil, Hannibal’dan daha iyi bir orduya sahip oluşudur.

Artık Hannibal için askerlik bitmiş ,vatanı olan Kartaca için çalışmaya başlamıştır . Fakat kendine karşı yükselen muhalefet yüzünden gönüllü sürgüne giden Hannibal, önce Selevkos İmparatorluğu ardından Ermenistan ve Bitinya ’ya giderek buradaki hükümdarlara askeri danışmanlık yapmıştır . Hatta bir rivayette göre Bitinya Kralı’na Bursa şehrini kurdurmuştur.

Roma Hannibal’ın yaşamasına bile tahammül edemiyordu . En sonunda Romalı suikastçiler onun yerini buldular Bitinya Kralının onu Romalı suikastçilere vereceğini anlayan Hannibal evinin etrafı sarılmış iken 64 yaşında yüzüğündeki zehri içerek hayata gözlerini yummuştur .

Hannibal’ın savaş alanındaki taktiksel zekası tüm dünyayı etkilemiştir . Hatta Mustafa Kemal Atatürk de Kurtuluş Savaşını planlarken Hannibal Barca’nın taktiklerini kullanmış , örnek almıştır.

Hannibal Barca’nın mezarı tam olarak nerede olduğu bilinmiyordu fakat Mustafa Kemal Atatürk’ün isteği üzerine Bursa’da yapılan çalışmalar sonucunda bazı kalıntılar bulunmuştur. Fakat kesin olarak Hannibal’ın mezarı bulunamamıştır.

Atatürk’ün Hannibal’a olan saygısının bir ifadesi olarak Gebze’de Tübitak alanının içerisine simgesel bir anıt mezar yapılmıştır.

Bilginize : Yazılarım tamamen şahsıma aittir ve hakları saklıdır. Kaynak göstermeden veya şahsımdan izin almadan herhangi bir makalemi elektronik ya da matbuu dergilerde ve mecralarda kopyalamanız halinde hakkınızda yasal işlem başlatılacaktır.

Kaynakça